Wat mag je verwachten van de digitale meter?

De slimme (of digitale) meter is een heet hangijzer. Sommigen loven hem voor zijn precisie en automatische functies (zoals de opname van de meterstanden), terwijl anderen zich net zorgen maken over de nadelen van de slimme teller (elektrogevoeligheid, inbreuk op onze privacy enz.). Is die slimme teller eigenlijk wel een goed idee?

In juni 2019 werd in Vlaanderen officieel beslist om definitief over te schakelen op de digitale meter of ‘slimme teller’. Een jaar eerder stemden de Waalse en Brusselse regering al voor die digitale meters. De drie gewesten beantwoorden zo aan een Europese richtlijn die bedoeld is om de invoering van dit type meters uit te breiden.

We waren daarmee relatief laat in vergelijking met andere Europese landen. Italië, pionier in dit domein, installeerde zijn eerste ‘smart meters‘ al in 2001. Hoog tijd dus dat België die achterstand inhaalde, vooral als men weet dat de Europese Unie een uitrol ter hoogte van 80 % tegen 2020 aanbeval!

Er kwam ook protest tegen de slimme meters, maar consumenten hebben niets in deze pap te brokken. De digitale meters zijn verplicht. In Vlaanderen wordt de slimme meter zowel voor elektriciteit als voor gas geïnstalleerd, terwijl hij in Brussel en Wallonië hoofdzakelijk voor het elektriciteitsverbruik bedoeld is.

Maar … wat is een slimme teller eigenlijk? Hoe werken die apparaten? Bij wie worden ze geïnstalleerd? Wat zijn hun voor- en nadelen? En tot slot: wat is de stand van zaken nu, bijna vijf jaar na de definitieve invoering ervan?

Wat is een digitale meter?

De digitale meter of slimme teller is een elektrische meter die regelmatig (in principe om het kwartier) en vanop afstand gegevens ontvangt en doorstuurt. Zoals gezegd bestaat er ook een versie voor gas. Concreet zal hij vooral dienen om je meterstanden automatisch door te sturen. Met behulp van ‘smart’ technologie heeft dit type van teller als doel de consumptiestromen van elektriciteit en gas op het net beter te beheren, evenals de injectiestromen van elektriciteit.

De digitale meters zijn dus nieuw en vervangen de analoge meters. Je kent ze wellicht wel, ze werken analoog met een ouderwets draaisysteem. Met de slimme meter kan je nog steeds kiezen tussen het enkelvoudige en het tweevoudige systeem.

Terwijl bepaalde digitale tellers (zoals ‘Linky‘, die in Frankrijk werd ontwikkeld door Enedis) golven verspreiden via het elektriciteitsnet (CPL), communiceren andere apparaten via het gsm-net (GPRS/3G/4G/LTE-technologie). In België lijkt de gsm-technologie de voorkeur te genieten. Een bekabelde versie bestaat ook als de installatie van meters die via het gsm-net communiceren onmogelijk of inefficiënt blijkt.

Hoeveel kost de installatie van een digitale meter?

Tot eind 2022 gold in Vlaanderen als regel dat als de slimme meter op initiatief van de distributienetbeheerder werd vervangen, het installeren ervan gratis was. De uitrolkosten waren namelijk gedekt door de netkosten op de energiefacturen. Maar als de slimme meter op aanvraag van de consument werd geplaatst, het € 88 incl. btw kostte.

Sinds 2023 is de digitale meter ook op aanvraag gratis. Dit is ook het geval in Brussel, en ook in Wallonië dankzij installatiepremies ter hoogte van ongeveer € 160 bij ORES en RESA (mogelijk tot eind 2023).

Wanneer komt er een uitgebreide uitrol?

Omdat de verschillen tussen de drie gewesten groot zijn, is het moeilijk om uitspraken te doen over een grootschalige uitrol over het hele land.

De koploper is Vlaanderen, waar Fluvius sinds 2019 wijk per wijk de klassieke meters vervangt door slimme meters. Het noorden van het land lijkt op schema te liggen met zijn doel om 80% van alle meters te vervangen tegen eind 2024 en 100% tegen eind 2029. In februari 2023 heeft de DNB dat hij al meer dan 2 miljoen digitale meters installeerde.

Wallonië begon in 2018 met een testfase na de beslissing om over te schakelen op de slimme tellers. Sindsdien waren die apparaten maar in bepaalde gevallen geplaatst. Sinds 2023 en tot 2030 installeren de DNB’s systematisch een digitale meter bij prioritaire groepen klanten. Het doel is om 80% van die prioritaire klanten hiermee uit te rusten tegen 2030. In februari 2023 hadden RESA en ORES al ongeveer 155.000 elektrische meters geplaatst.

Zoals in het zuiden van het land, had Brussel na de beslissing voor digitale meters in 2018 een korte testfase gelanceerd met het oog op een grootschalige uitrol. Sibelga volgt dus eerder het Waalse voorbeeld en heeft in februari 2023 al 40.000 slimme tellers geplaatst. Het doel is de alle klassieke meters in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tegen 2031 vervangen te hebben.

Wie krijgt een slimme meter?

In Vlaanderen wordt de nieuwe meter bij alle huishoudens en in alle gebouwen geplaatst. Weigeren is niet mogelijk, behalve door zonnepaneleneigenaars onder bepaalde voorwaarden. Deze kunnen dus de digitale meter tot eind 2024 weigeren als:

• Hun zonne-installatie van voor 2021 dateert
• Hun zonne-installatie niet ouder is dan 15 jaar

Als prosumenten toch ingingen op Fluvius’ aanvraag tot vervanging van hun meter, konden ze tot december 2021 een retroactieve investeringspremie eisen.

Aanvankelijk was de uitrol in Wallonië en Brussel bestemd voor alle klanten die op het net aangesloten zijn. Toch hebben beide gewesten in de zomer van 2018 voor een voorzichtigere benadering gekozen.

Brussel plaatst de digitale meters bij voorrang bij nieuwe prosumenten, bij nieuwe aansluitingen, bij grote renovaties en als de bestaande meter aan vervanging toe is. In een latere fase zullen ook klanten met een elektrische wagen, thuisbatterijen, een warmtepomp of klanten die meer dan 6.000 kWh per jaar verbruiken tot de prioritaire groepen horen.

Sinds 2020 installeren de Waalse DNB’s een slimme teller bij nieuwe prosumenten, bij consumenten met een budgetmeter en bij klanten die de nieuwe meter aanvragen.

Sinds 2023 plaatsen die DNB’s echter systematisch een digitale meter bij in gebreke gestelde klanten (met een budgetmeter), bij nieuwe aansluitingen, bij klanten die hem aanvragen en als oude meters moeten worden vervangen. Tegen 2030 moet 80% van alle ‘grote’ verbruikers (die jaarlijks meer dan 6.000 kWh verbruiken) en prosumenten met een installatie met een vermogen van 5 kWe of hoger uitgerust zijn met een slimme meter.

De consument kan de plaatsing door een erkend technicus in zijn woning niet weigeren. Maar wie dat wil, kan in eerste instantie in Wallonië en in Brussel wel de slimme functies van de teller laten deactiveren.

Voor- en nadelen van een digitale meter

Digitale meters hebben heel wat voordelen:

• Een opname van de meterstanden vanop afstand
• Een facturering op basis van de werkelijk verbruikte energie
• Een voorafbetaling die gemakkelijker verloopt omdat de herlaadkaarten verdwijnen
• Een snellere en automatische opsporing van defecten
• De mogelijkheid om je verbruik te af te stemmen op de marktprijzen (en eventueel van energieleverancier te veranderen)
• Een duidelijk overzicht van je verbruiksgegevens, handig bij een verhuis

… maar hebben ook hun nadelen:

• De elektromagnetische golven die o.a. de tellers opwekken, zouden volgens sommige gebruikers lichamelijke klachten veroorzaken en schadelijk zijn voor de gezondheid. Ook al is het onderwerp elektrogevoeligheid omstreden en wordt het vaak toegeschreven aan het nocebo-effect, de Vlaamse regering geeft aan dat “Dit soort klachten moeten ernstig genomen worden omdat het wel gaat om reële klachten die de levenskwaliteit en het welzijn verlagen.” (bron). Hoewel er blijkt dat de slimme teller minder golven uitzendt dan tal van alledaagse toestellen en voorwerpen, is er voor mensen die aan elektrogevoeligheid lijden een bekabelde versie van de digitale meter die bij hen geïnstalleerd kan worden.
• De verzameling en overdracht van gegevens (wie verbruikt wat op welk moment van de dag) en hun commercieel gebruik doen veel vragen over de privacy rijzen.
• De mogelijkheid die deze slimme meters bieden om de stroom vanop afstand af te sluiten, dreigt de al moeilijke situatie van gezinnen die achterstaan met hun betalingen nog te verergeren.

Zijn die twijfels terecht?

Linky, onpopulair in Frankrijk

Ondanks de ingezette middelen vindt de ‘Linky’ meter maar moeilijk ingang in Frankrijk. De meest gehoorde reden is het gevaar dat de voortgebrachte golven kunnen meebrengen. Uit studies is echter gebleken dat die golven onschadelijk zijn. Andere Franse consumenten klagen ook over hun facturen, want die zouden voor hetzelfde verbruik hoger zijn sinds ze een digitale meter hebben, wat gewoon zou kunnen betekenen dat hun oude meter defect was.

Privacy is ook een aspect van dit type meter waar fors over wordt gedebatteerd. Ze zijn er in Frankrijk dus nog lang niet over uitgepraat.

Debat rond injectietarief voor zonnepaneleneigenaars in België

In België lijkt de weerstand minder groot, maar toch… In ons vlakke land is het risico op elektrogevoeligheid niet het grootste discussiepunt, maar er steken wel andere vragen de kop op. Zo maken veel mensen zich zorgen over hun privacy. Wat gebeurt er straks met mijn gegevens en hoe weet ik zeker dat die niet in de foute handen terecht komen? In 2021 weigerde een op drie Vlamingen de plaatsing van de slimme meter.

Niet alleen privacy, ook andere aspecten baren de Vlaming zorgen. Zo werd het systeem van de terugdraaiende teller afgeschaft, en kunnen zonnepaneeleigenaars met een slimme meter voortaan niet meer van dit systeem genieten.

Even ter herinnering: vroeger konden zonnepaneeleigenaars genieten van het systeem van de terugdraaiende teller. De energie die ze van het net afnamen, konden ze compenseren met de elektriciteit die ze met hun zonnepanelen opwekten en in datzelfde net injecteerden. Zo konden ze hun jaarlijkse elektriciteitsfactuur verlagen. Een dubbele stroommeter (wel of niet digitaal) meet de energie die daadwerkelijk van het net wordt afgenomen en erin wordt geïnjecteerd, waardoor een precieze bijdrage kan worden gefactureerd. Het Grondwettelijk Hof oordeelde in januari 2021 namelijk dat de terugdraaiende teller ongrondwettelijk was. Overtollige energie die eigenaars van zonnepanelen afgeven aan het net, zullen ze nu (goedkoop) kunnen verkopen via een terugleveringscontract.

Mensen met een analoge teller kunnen nog tot 1 januari 2025 genieten van het terugdraaiend systeem als hun fotovoltaïsche panelen voor 2021 geplaatst werden en niet ouder zijn dan 15 jaar. Mensen met een digitale meter zullen automatisch overgeschakeld worden op het nieuw systeem.

Je begrijpt dus wel waarom niet iedereen de digitale meters met open armen ontvangt.

Een hulpmiddel in de energietransitie dat veel stof doet opwaaien

De Europese Commissie dringt er bij de lidstaten nu al 15 jaar op aan de slimme meters op hun grondgebied in te voeren.

Hoewel de kosten-batenanalyse in 2012 negatief was, maakte een update van de studie (uitgevoerd door CWaPE) de uitrol ervan essentieel. Een reden was de stopzetting van de productie van traditionele tellers, maar ook de noodzaak om de volgende uitdagingen van de energietransitie het hoofd te bieden.

“In 2012 kwamen de netbeheerders tot het besluit dat de massale invoering van slimme meters niet kon worden gerechtvaardigd. Economisch gezien leek dit niet rendabel, met heel weinig energiebesparingen. Maar nu vinden we dat ze wel geïnstalleerd moeten worden, al dan niet geleidelijk, naargelang het geval”, legde Pascal Misselyn, coördinator van Brugel, uit toen de invoering van de slimme meters werd goedgekeurd.

Lalibre.be

De studie van CWaPE waarop de minister zich beroept, voorziet een behoud van de budgetmeters en een uitrol over 30 jaar, omdat die twee factoren een voorwaarde zijn om tot nul kosten te komen… Maar de productie van de budgetmeters werd in Wallonië al stopgezet en het scenario van de regering voorziet een uitrol over 15 jaar.

Hoewel de sectorale lobby’s veel voordelen uit deze massale invoering van de digitale meters zullen halen, zullen het uiteindelijk de belastingbetalers en consumenten zijn die de factuur betalen.

Is de slimme teller onmisbaar?

Ook al uiten sommige consumenten en verenigingen er veel kritiek op, de plaatsing van de digitale meter is onvermijdelijk. Het is nu aan de consument om zich proactief op te stellen en te profiteren van een onafwendbare verandering. Want hoewel de slimmer meters misschien heel wat nadelen inhouden, kunnen ze ons helpen om energie te besparen.

---

Bronnen:

Enedis – Sibelga – Waals Parlement – Europese Commissie – CWaPE – Fluvius – Vlaamse overheid